مقایسه مدارای دینی در اسلام و مسیحیت

یادداشت علمی : «رواداری اسلامی»
این یادداشت با استفاده از تقریظ حاتم بازیان، بر کتاب «نامه‌ای در باب مدارا»ی جان لاک، به دنبال مقایسه مدارای دینی در دو دین اسلام و مسیحیت است.

مدارای دینی از دیدگاه جان لاک
🔹 جان لاک از فیلسوفان سده هفدهم میلادی در #انگلستان بود. او از تأثیرگذارترین اندیشمندان عصر روشنگری شمرده می‌شود. نوشته‌های او بر ولتر و ژان ژاک روسو، بسیاری از اندیشوران اسکاتلندی و انقلابیون آمریکائی اثرگذار بود. او که در بحبوحه #جنگ‌های_#مذهبی_اروپا می‌زیست، پس از سفری که به هلند انجام می‌دهد در جستجوی علل و اسباب شرایط غیرقابل تحمل روزگارش است. حاصل این دوره تفکر، نامه‌ای به فردی خیالی است که بعدها یکی از دوستان نزدیکش تحت عنوان «نامه‌ای درباب مدارا» آن را منتشر کرد.

🔸لاک در این نامه از حاکمان دینی آن روز جامعه انتقاد می‌کند و می‌گوید شرایط امروز جامعه محصول خودخواهی‌ها و زیاده‌خواهی‌های بشری است و ارتباطی با مسیحیت و کلیسا ندارد. از دیدگاه لاک، دین و کلیسا نه به منظور برانگیختن نوعی شکوه ظاهری و نه با هدف کسب تفوق دینی و مذهبی و نه برای اعمال فشار و اجبار نیستند، بلکه کارشان منظم کردن حیات بشری برمبنای فضیلت و تقواست. لاک به این مطلب اشاره می‌کند که خشونت دینی محصول اندیشه ایست که تلاش می‌کند با فشار و اجبار صرفا یک دین و عقیده خاص را بر جامعه حاکم کند. او می‌گوید دینداران افراطی، که با تعبیر زیلوت از آنها نام می‌برد، از آن سبب سزاوار توبیخ هستند که مدعی‌اند اگر فردی را شلاق می‌زنند یا حتی اگر او را به سبب اینکه عقیده و باوری خلاف عقیده خودشان دارد می‌کشند از روی عشق و شفقت به افراد است و باید این رفتارها را در مسیر هدایت افراد دید.

تقریظ حاتم بازیان بر کتاب «نامه‌ای درباب مدارا»
🔹دکتر حاتم بازیان در یادداشتی کوتاه، تقریظی بر این کتاب زده است که قابل استفاده است. او می‌گوید آیا می‌توان گفت که جان لاک متاثر از مدارای جوامع اسلامی نخستین چنین نامه‌ای را خطاب به همدینان خود نوشته باشد؟! مدارایی که نتیجه‌اش شکل‌گیری جوامعی بود که در آن امکان همزیستی افرادی با تنوع دینی و فرهنگی وجود داشت. او میگوید این میزان از عدم تحمل که امروزه در اکثر جوامع مسلمان وجود دارد بحرانی جدی است که باید با آن مقابله کرد.

🔸بازیان به آیة «لا اکراه فی الدین» اشاره می‌کند و می‌گوید این یک امر قرآنی است که بیان می‌کند هیچ حکومت یا ساختار دینی حق ندارد پذیرش اصول و دیدگاه‌های #دینی مورد نظر خود را به دیگران تحمیل کند. به علاوه قرآن وجود برخی اختلافات میان بشریت را به رسمیت می‌شناسد و تفاوت در زبان‌ها و رنگ‌ها را از نشانه‌های الهی برمی‌شمرد.
🔹در پایان دکتر بازیان به این مطلب اشاره می‌کند نباید میان قدرت، حکومت و دین ادغام کرد زیرا هرکدام از اینها اقتضائات و مخاطبان خود را دارد و مشکلات خاصی را از جامعه برطرف می‌کنند. او میگوید اگر این آشفتگی ایجاد شود اقتضائات حاکمیتی سبب می‌شود برخی اصول دینی نادیده گرفته شود و افرادی پیدا شوند که با سوءاستفاده از قدرت حاکمیت، سایر صداها را در جامع خفه کنند و سعی کنند تا صد درصد جامعه را ولو با اجبار با خود هم صدا کنند.

🔸اشاره به این مطلب در پایان این یادداشت لازم به نظر می‌رسد که دکتر بازیان شاید در این متن به این مطلب توجه نداشته باشد که در همان جوامع اولیه اسلامی نیز که خودشان بر وجود رواداری دینی در آنها اشاره می‌کند حاکمیت و دیانت چندان از هم جدا نبودند. به خلاف، شاید آنچه باعث می‌شد تا قدرت تحمل دینی میان جامعه بالا برود و امکان تعامل و همزیستی میان افراد جامعه وجود داشت این بود که حاکمان پایبند به اصول و مبانی دینی بودند و همین سبب می‌شد تا دین و باور خود را به دیگران تحمیل نکنند. از این منظر شاید مقایسه مسیحیت کلیسایی آن دوره، با حکومت‌های اسلامی قیاس چندان صحیحی نباشد چرا که احکام و دستورات اجتماعی و حاکمیتی اسلام که سبب شکل گیری یک جامعه سالم می‌شود با #مسیحیت قابل مقایسه نیست و مسیحیت هرگز تجربه‌های موفقی از حاکمیت دینی، مثل آنچه مسلمانان در دوره رهبری پیامبر و امیرالمومنین تجربه کرده‌اند، را نداشته است.
🔹تهیه و تنظیم در «انجمن بین المللی ترنم صلح»